"ґахалыы ґаІа ґатараатын, ґаха омук ґайыннын!"



Соторутаа±ыта Дьокуускай куорат биир ытык кырдьа±аґын, 82 саастаах Зинаида Михайловна Корнилованы кытары кірµстµм, ол туґунан кылгастык билиґиннэриэхпин ба±арабын.

1970-с сыллардаахха Тыл, литература уонна история институтугар (билиІІи ГЧИ) µлэлии сырыттахпына, филологическай наука кандидата Г.В.Попов Финляндия биллиилээх учуонайа Г.Й.Рамстедт бэйэтин µлэлэригэр саха тылын олус баай матырыйаалын туґаммытын туґунан сі±ін-махтайан кэпсээбитэ. Гаврил Васильевич ити матырыйаалы сахалыы олус µчµгэйдик билэр дьоннор биэрбит буолуохтаахтар диэн саба±алыыра. Кэлин билбиппит, чахчы оннук буолан тахсыбыта.

Рамстедт диэн аар-саарга биллибит, аан дойду тюркологиятыгар, алтаистика±а ілбіт-сµппэт суолу хаалларбыт улуу киґи ким этэй?

Монгол уонна билиІІи алтай тылларын тэІниир-историческай µірэ±и тірµттээччи, финн уґулуччулаах тылга µірэхтээ±э, наука доктора, профессор Густав Йон Рамстедт (1873-1950 с.с.) Финляндия±а Таммисаари куоракка тіріібµтэ.

1895 с. Хельсинки университетын бµтэрэн баран, икки сыл Турку куоракка гимназия±а µлэлээбитэ.

Научнай-чинчийэр µлэтин финно-угорскай уонна монгол тылларын: марий, остяк, халха-монгол, монгол, калмык тылларын — µірэтиигэ анаммыт боччумнаах µлэлэрин суруйуунан са±алаабыта.

Итинтэн салгыы кэриэй уонна былыргы дьоппуон тылларын µірэтэн, ити тыллары алтайскай тыллар біліхтірµгэр киллэрбитэ. Тµµр уонна монгол тылларын хардарыта сибээстэґиилэрин чинчийэн, бу тылларынан саІарар омуктар тµІ былыргы уопсай тірµт-уус тылларын реконструкциялааґынынан дьарыктаммыта. Оло±ун тиґэх сылларыгар алтайскай тыллары тэІниир-историческай чинчийиигэ туґуламмыт классическай µлэлэри суруйбута.

«Введение в алтайское языкознание» диэн уґулуччулаах µлэтэ бу тыллар морфологияларын µірэтиигэ анаммыта. Манна элбэх ахсааннаах тµµр (ол иґигэр саха), монгол, тоІус-маньчжур уонна кэриэй тылларын матырыйаалыгар оло±уран, тµІ былыргы уопсай алтайскай тірµт тыл уратыларын суруйбута.

Г.Й.Рамстедт сµрµн µлэлэрэ Финляндия±а эрэ буолбакка, Будапешка, Токио±а, БерлиІІэ, СтокгольмІа, Лейпцигкэ бэчээттэммиттэрэ. Нууччалыы тылынан «Введение в алтайское языкознание» (1957 с.), «Грамматика корейского языка» (1951 с.), о.д.а. µлэлэрэ бэчээттэммиттэрэ.

Кини бэйэтин µлэлэригэр саха тылын элбэх холобурун киллэрбит, туґаммыт биир сµрµн тірµітµнэн саха дьонун М.Ф.Корниловы, С.К. уонна Е.Е.Старостиннары кытары билсиитэ, бииргэ µлэлээґинэ буолбута.

Биллэрин курдук, саха уолаттара Михаил Федорович Корнилов, Семен Константинович Старостин, Егор Егорович Старостин 1928 с., ксенофонтовщина±а оло±о суох буруйданан, репрессия±а тµбэспиттэрэ, сµµґµнэн ахсааннаах саха дьонун кытта тус ар±аа, Соловки концлаа±ырыгар утаарыллыбыттара.

Дьон хорсуна буолан, кинилэ𠵴µін 1930 с. концлаа±ыртан кµрээн, µгµс сору-муІу, кыґал±аны кірін, а±ыс хонон баран государственнай кыраныыссаны туораан, Финляндия±а тиийбиттэрэ, онно биллиилээх учуонай Г.Й. Рамстедты кытта билсибиттэрэ.

М.Ф.Корнилов профессор Рамстедт кірдіґµµтµнэн «Мин хайа омуктан пин омук ґиригэр тµбэспитим» диэн балайда улахан кээмэйдээх, дириІ ис хоґоонноох ахтыыны суруйбута. Маны таґынан, «Олох долгуна» диэн хоґоону суруйбута биллэр.

1932 с. ыам ыйын 14 к. Хельсинкигэ ыытыллыбыт Финно-угорскай общество тµмсµµтµгэр профессор Рамстедт кинилэри научнай общественноґы кытары билиґиннэрбитэ, Саха сирин, сахалар олохторун, саха тылын туґунан сиґилии кэпсээбитэ.

Бу кірсµґµµгэ Семен Константинович, ойуун таІаґын кэтэн, дµІµрµн тута сылдьан, кыыран кірдірбµтэ, сахалыы ыллаабыта, ону барытын Финляндия араадьыйатынан иґитиннэрбиттэрэ.

Кинилэ𠵴µін Финно-угорскай общество±а тылга информаннарынан сылдьыбыттара.

М.Ф.Корнилов 1942 с., Е.Е.Старостин 1944 с. ілбµттэрэ. Оттон С.К.Старостин кэлин Швеция±а тиийэн, Бьорн Коллиндер диэн профессорга эмиэ информаторынан µлэлээбитэ, 1975 с. ілбµтэ.

Саха µс чулуу уолаттарын туґунан учуонай М.С.Иванов — Багдарыын Сµлбэ анаан дьарыктаммыта, 1992 с. «Олох долгуна» диэн кинигэни бэчээттэппитэ.

Бу туґунан миэхэ барытын Михаил Федорович Корнилов тіріппµт кыыґа Зинаида Михайловна сиґилии кэпсээтэ. Барахсан, тіґі да±аны сааґырдар, µтµі, сырдык, дьоґуннаах сэбэрэтин тута сылдьар, ійі-санаата, этиитэ-толкуйа сытыыта киґини эрэ сіхтірір. А±атын хаартыскаларын, киниэхэ сыґыаннаах докумуоннары харыстаан илдьэ сылдьар.

Ити курдук, тіріібµт тірµт буор, иитиллибит ийэ тыл ілір-хаалар кµІІэ ірµґµлтэ, ійібµл, ілін да эрэр кэмІэ ірійµµ-чірійµµ бэлиэтэ буоларын іссі тігµл итэ±эйдэхпит. Саамай ба±арар ба±ам диэн, саха бу µс чулуу уолаттарын суолларынан Финляндия±а, Швеция±а тиийэн, кинилэр тустарынан сиґилии матырыйаалы хомуйбут, чинчийбит киґи баар ини диэн.

Итиэннэ М.Ф.Корнилов «Олох долгуна» хоґоонугар суруйбутун курдук, "ґахалыы ґаІа ґатараатын, ґаха омук ґайыннын!"



Юрий Васильев-

Дьаргыстай.

А вообще все банальнее

Эрзянская форма русских имен

Мужские имена: Владимир — Оло

Мордва это травит негритенка.